Czy sztuczna inteligencja powiększy nierówności na świecie?

Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) bije na alarm: sztuczna inteligencja, jeśli nie zostanie odpowiednio zarządzona, może odwrócić dekady postępu w zmniejszaniu różnic między krajami bogatymi a biednymi. Najnowszy raport UNDP ostrzega, że tempo wdrażania AI grozi powstaniem nowego "wielkiego rozwarstwienia" („great divergence”), jeśli rządy bezzwłocznie nie zajmą się kluczowymi kwestiami polityki, rozwoju kompetencji i infrastruktury cyfrowej.

Dlaczego UNDP ostrzega przed AI?

Sztuczna inteligencja nie rozprzestrzenia się powoli przez lata — w ciągu kilku miesięcy osiąga skalę globalną. Ta dynamika stanowi podstawę ostrzeżenia UNDP. Kraje, które już dysponują mocą obliczeniową, rozwiniętymi umiejętnościami cyfrowymi oraz zdolnościami zarządczymi, będą czerpać największe korzyści gospodarcze z AI. Państwa pozbawione tych fundamentów mogą zostać w tyle, pogłębiając nierówności cyfrowe.

Ekonomiści UNDP wskazują jasno: główną linią podziału w erze AI są kompetencje. Narody, które inwestują w rozwój umiejętności cyfrowych i mocy obliczeniowej, szybko osiągną przewagę; pozostałe narażają się na stagnację i dalsze oddalenie od liderów cyfrowych. Dotychczasowa globalna konwergencja — gonienie krajów rozwiniętych przez biedniejsze — może ustąpić miejsca dynamicznemu rozwarstwieniu.

Kto jest najbardziej narażony na skutki AI?

Raport wyodrębnia dwie szczególnie podatne grupy: kobiety i osoby młode. Zawody zdominowane przez kobiety są niemal dwukrotnie bardziej zagrożone automatyzacją i zastąpieniem przez AI niż te, w których dominują mężczyźni. Młodzi pracownicy, zwłaszcza w wieku 22–25 lat, napotykają coraz mniej miejsc pracy wymagających kompetencji, których AI nie może przejąć lub całkowicie przekształcić — a to poważnie komplikuje budowanie ścieżki kariery na początku zawodowej drogi.

Region Azji i Pacyfiku: kontrasty i wyzwania

Region Azji i Pacyfiku doskonale ilustruje ostrzeżenia UNDP. Obejmuje on 55% światowej populacji i prezentuje skrajności: Chiny odpowiadają za około 70% zgłoszonych tam patentów związanych ze sztuczną inteligencją, podczas gdy aż 3,7 miliarda ludzi w tym samym regionie w ogóle nie korzysta z narzędzi AI.

Ta przepaść ma ogromne znaczenie dla przyszłego rozwoju. Kraje rozwinięte, takie jak Singapur czy Korea Południowa, korzystając z rozwiązań AI, zwiększają PKB o biliony dolarów dzięki wzrostowi produktywności. Tymczasem miliony osób nie mają dostępu nawet do podstawowego internetu ani nie posiadają kompetencji cyfrowych — co wyklucza je z nowych szans rozwojowych i rynków pracy przyszłości.

Jak uniknąć „wielkiego rozwarstwienia” przez AI?

UNDP podkreśla: nierówności napędzane przez AI nie są nieuniknione. Dzięki szybkiej, dobrze ukierunkowanej polityce AI może stać się siłą integrującą, umożliwiając lepszą diagnostykę medyczną, nowoczesne programy podnoszenia kompetencji czy efektywne systemy rolnicze. Kluczowe priorytety polityki publicznej według raportu to:

• Masowe inwestowanie w rozwój kompetencji cyfrowych: szkolenia zawodowe, programy przekwalifikowania oraz dedykowane wsparcie dla kobiet i młodzieży.
• Zapewnienie szerokopasmowego, przystępnego cenowo internetu oraz dostępnych urządzeń, by umożliwić społecznościom aktywne korzystanie z AI.
• Wzmacnianie publicznych mocy obliczeniowych i zapewnienie dostępu do chmury dla uniwersytetów, startupów i administracji w krajach rozwijających się.
• Budowanie przejrzystych ram zarządzania — bezpieczeństwo danych, prywatność oraz etyczne wykorzystywanie AI — by zapobiegać koncentracji władzy technologicznej.
• Promowanie międzynarodowej współpracy i transferów technologicznych, które ograniczą globalny podział cyfrowy.

Istnieją już inspirujące przykłady praktyczne. Platforma zaangażowania społecznego w Bangkoku wykorzystuje AI do przekazywania opinii obywateli bezpośrednio do instytucji publicznych, zaś systemy zarządzania powodziami w Pekinie bazują na AI do skuteczniejszego reagowania na katastrofy naturalne. Takie rozwiązania udowadniają, że mądrze zaprojektowane i nadzorowane narzędzia AI mogą przynosić szerokie korzyści społeczne.

Wyobraźmy sobie szybszą diagnostykę chorób w wiejskich klinikach, czy adaptacyjne systemy nauczania docierające tam, gdzie nie sięgają tradycyjne klasy. Te możliwości są realne — pod warunkiem, że rządy, organizacje międzynarodowe i sektor prywatny będą intensywnie inwestować w szeroki dostęp do AI, ochronę grup wrażliwych i rozwój nowoczesnych kompetencji cyfrowych.

Czasu jest coraz mniej. Raport UNDP to mocny sygnał: już teraz należy działać, by sztuczna inteligencja była narzędziem wyrównywania szans, a nie powiększania nierówności.